T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
ADIYAMAN / SİNCİK - Sincik Halk Eğitimi Merkezi
MESLEKİ REHBERLİK NEDİR?
Meslekî rehberlik, bireyi kendi ilgi ve yeteneği ile meslekler hakkında bilgi sahibi yaparak kendine uygun bir mesleği seçip bu alanda ilerlemesine yardım etme sürecidir. Bu süreç, bireyin geleceğini planlamasına ve bir iş bulması konusunda doğru karar almasına yardım etmek bakımından önemlidir (MEB, 2013).
MESLEKİ REHBERLİĞİN AMAÇLARI
Bireye meslek seçiminde meslekler ile ilgili bilgilere ulaşmada gerçekçi ve objektif biçimde yardımcı olmak, Bireyin yetenek ve becerilerini keşfetmelerinde yardımcı olmak ve kendisi veya toplum açısından değerlendirmelerine yardımcı olmak, Çalışmaya karşı olumlu tutum içinde olmasına yardımcı olmak, Farklı türlerdeki meslek, iş ve faaliyetler hakkında kaynaklardan bilgi edinmelerini sağlamak, Bireyin mesleki olgunluk düzeyini arttırmak.
MESLEKİ REHBERLİK HİZMETLERİNDE GÖZ ÖNÜNDE TUTULMASI GEREKEN NOKTALAR
Parsons'un bir meslek seçimi adlı kitabında açıkladığı ilke ve yöntemlere dayanan özellik - faktör yaklaşımı mesleki rehberlik hizmetlerinde halen güncelliğini koruyan bir yaklaşımdır. Bu kurama göre mesleki rehberlik hizmetleri üç aşamada gerçekleşmektedir:
1.BASAMAK: ÖĞRENCİYİ TANIMA
Bir bütün olarak psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde öğrencileri tanıma çalışmalarının en belirgin amacı onların kendilerini daha iyi tanımalarına yardımcı olmaktır. Mesleki rehberlik hizmetlerinin sağlıklı bir şekilde yapılması bilinmesi gereken bazı özellikler şunlardır: · Bireyin fiziki özellikleri · Bireyin kişilik özellikleri · Akademik Özellikler (çalışma tarzı, alışkanlıkları, iş tecrübesi) · Sosyolojik Özellikleri (ailenin sosyoekonomik durumu, ikamet edilen yer)
2. BASAMAK: MESLEKLERİN İNCELENMESİ
Mesleki rehberlikte mesleklerin incelenmesi, meslekler hakkında bilgilerin öğrencilere verilmesi oldukça kapsamlı ve birtakım tekniklerin kullanılmasını gerektiren sürekli bir iştir. Çünkü birey kendini ne kadar iyi tanırsa tanısın meslekler hakkında doğru ve yeterli bir bilgiye sahip değilse uygun bir meslek seçimi yapamaz. Meslekler hakkında bilgi toplanırken dikkat edilmesi gereken bazı özellikler şunlardır: · Mesleğin esasını oluşturan işin özellikleri nelerdir? · Mesleğe giriş nasıl olmaktadır? · Meslekte ilerleme ve kazanç durumu nasıldır? · Meslekte personel ihtiyacı nasıldır?
3.BASAMAK: BİREYİN KİŞİSEL ÖZELLİKLERİ İLE MESLEKLERİN GEREKTİRDİĞİ ÖZELLİKLER ARASINDA İLİŞKİ KURMA VE KARAR VERME
Mesleki rehberlik hizmetlerinde son aşama ise bireyin kişisel özellikleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında ilişki kurularak bireylerin uygun mesleki kararlar vermelerine yardımcı olmak gelmektedir. Bu karar verme bireyin hak ve sorumlulukları dikkate alınarak her zaman için bireye bırakılmalıdır. Meslek seçimi ve gelişimi zaman içinde oluşan bir süreçtir. Bireyin değişen kişilik özellikleri ve mesleklerde meydana gelen değişimler, bireyle meslek arasında bağ kurmayı her zaman güçleştirmektedir. Bu nedenle özellikle eğitim öğretim kurumları içerisinde bir seçim yapma aşamasında ki bireyler için mesleki rehberlik hizmetleri aktif olarak uygulanmalıdır.
LGS'nin ardından 8. Sınıf öğrencileri puanlarına göre okumak istedikleri liseler arasından tercihte bulunacaklar, şart olmasa da artık herkes biliyor ki iyi bir üniversiteye yerleşebilmenin en önemli basamaklarından biri aynı zamanda iyi bir lise eğitimi almaktan geçiyor.
Türk eğitim sisteminde pek çok da lise türü var, bu lise türleri içerisinde öğrencilerden beklenen ileride seçmek istediği meslekle, gitmek istediği lise türü arasında paralel bağlar kurmasıdır. Mevcut sistem maalesef liseye geçişi öğrencinin okul başarısına ya da bir sınav başarısına endekslemiştir. Bu nedenle öğrencinin ileride seçmek istediği meslekle öğrencinin gideceği lise türü arasında doğrudan bir ilişki mevcuttur.
Öğrenci, liseden sonra üniversite ile akademik eğitimine devam etmek istiyor ise doğal olarak akademik eğitim veren ve bir üst öğretim kurumuna hazırlayan Anadolu, fen, sosyal bilimler ya da genel liselerden birisine devam etmelidir.
Eğer öğrenci, liseden sonra üniversite ile akademik eğitimine devam etmek istemiyor ve bir an önce iş hayatına atılarak çalışmayı arzuluyorsa da mesleki ve teknik liselerden birisine kayıt yaptırmalıdır.
Ortaöğretim kurumlarına öğrenci alımına bakıldığında merkezi sınavlarla öğrenci alımı yapılan okullar arasında Anadolu Liseleri, Fen Liseleri, Sosyal Bilimler Liseleri, Anadolu Öğretmen Liseleri, Anadolu Meslek Liseleri ya da Anadolu İmam Hatip Liseleri gibi liseler bulunmaktadır.
Yazılı sınav ve Mülâkat ve Yetenek Sınavı ile öğrenci alan okullar arasında Askeri Liseler, Polis Koleji, Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri ya da Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri gibi okullar yer almaktadır.
Mezun olunan okulun diploma notuna göre öğrenci alan okullar içerisinde ise Endüstri Meslek Liseleri ve Kız Meslek Liseleri bulunmaktadır. Genel liseler ise herhangi bir koşula bağlı olmaksızın öğrencileri kabul eden lise türlerinden birisidir.
Okul türlerine bakıldığında her bir okul türünün öğrenciye sunduğu ayrıcalıklı durumlar vardır.
Fen Liseleri
Matematik ve fen dersleri ağırlıklı eğitim veren bu liselerde okuyan öğrencilerin mesleki tercihleri genel olarak sağlık bilimleri alanında ya da mühendislik bilimleri alanında oluşmaktadır. Bu okullara girebilmek için SBS sınavlarında çok iyi dereceler elde etmek gerekmektedir.
Sosyal Bilimler Liseleri
Edebiyat ve sosyal bilimler alanlarındaki ilgi ve yetenekleri üst düzeyde olan öğrencileri bu alanlarda yükseköğretime hazırlamak amacıyla kurulan sosyal bilimler liselerinde sözel ve eşit ağırlık alanlarında eğitim görmek isteyen öğrenciler için uygun eğitim olanakları sunmaktadır. Son yıllarda üniversiteye yerleştirmede sosyal bilimler lisesi ilk sıralarda yer almaktadır.
Anadolu Öğretmen Liseleri
Öğrencilere mezun olduklarında en fazla avantaj sağlayan okullar arasında ilk sırada Anadolu öğretmen liseleri gelmektedir. Anadolu öğretmen liseleri öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarına öğrenci hazırlayan kurumlar olmakla birlikte mezun olan öğrenciler istedikleri takdirde öğretmenlik dışındaki alan ve bölümleri de hiçbir kısıtlama olmadan rahatlıkla kazanabilmektedirler.
Anadolu Liseleri
Anadolu liseleri ise öğrencileri ilgi, yetenek ve başarılarına göre yükseköğretim programlarına hazırlayan ve yabancı dili belirli seviyede öğrencilere öğretmeyi amaçlayan okullardır. Bu okullardan mezun olan öğrenciler, sınavı kazanmaları halinde alanları ile ilgili istedikleri yükseköğretim programlarına devam edebilmektedirler.
Meslek Liseleri
Bir öğrenci, liseden sonra üniversite ile akademik eğitimine devam etmek istemiyor ve bir an önce iş hayatına atılarak çalışmayı arzuluyorsa da mesleki ve teknik liselerden birisine gidebilmek önemli bir avantajdır.
Milli Eğitim Bakanlığı son dönemdeki çalışmalarıyla meslek ve teknik liselere talebin artması için çalışmalar sürdürüyor. Örneğin; 2010-2014 stratejik planlarında MEB Meslek Liseleri mezunlarının girişimciliğini özendiriyor ve istihdama yönelik olarak ilgili kurumlarla iş birliği içerisinde kendi işini kurmak isteyen mezun öğrencilere kredi bularak kısa zamanda birer iş yeri sahibi olmalarını ve üretime katılmalarını teşvik etmeye çalışıyor.
Bakanlığın bir diğer önemli çalışması da Meslek yüksekokullarının mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarıyla entegrasyonunu güçlendirmek ve meslek yüksekokullarını daha cazip hale getirmek.
Rehberlik Hizmeti
Öğrencilerin yukarıda belirtilen farklı Lise türleri arasından tercih yapabilmesi için iyi bir rehberlik hizmeti almasını şart görünüyor. Kendi ilgi ve yetenekleri konusunda farkındalığı artmış bir öğrencinin kendisine geleceği ile ilgili hedef belirlemesi bir o kadar kolay olabilecektir. Tabi ki öğrencinin belirlediği bu hedefin de ulaşılabilir, gerçekçi ve kendi gelecek beklentileri ile örtüşen bir hedef olması çok önemlidir.
Kendini ve Meslekleri Tanı
Genel olarak, "bireyin geçimini sağlamak için yürüttüğü etkinlikler bütünü" olarak tanımlanan meslek; kişinin potansiyelini en üst seviyede kullanarak, ilgi ve yeteneklerini kullanabileceği sosyal ve psikolojik doyum sağlayabileceği hayata dair önemli bir seçimdir. Bu seçimin doğru ve isabetli olarak yapılabilmesi, bireyin kendisini tanıması, meslekleri tanıması ve kendi özelliklerine uygun mesleklere yönelme kararı ile mümkün olur.
Meslek seçimi konusunda verilecek karar, dayanağını kişinin özünden almalıdır. Kişilik gelişimleri sağlıklı olan, özlerini tanıyan ve onu gerçekleştirme çabasında olan kimseler gerek kendileri gerekse çevre olanaklarına ilişkin doğru, ayrıntılı ve gerçekçi bilgilere sahip olduklarından, doğru karar vermekte güçlük çekmemektedirler.
Yaşam boyunca süren kariyer planlamasında lise yıllarında atılan adımlar, yaşanan deneyimler ve yapılan seçimler önemli rol oynar. Seçilen okul gencin;
• İlgi ve yetenekleri doğrultusunda bir eğitim alabilmesinin yolunu açmışsa
• Kendisini tanımasına olanak sunuyorsa,
• Bilgiye ulaşma kaynaklarını yeterince sunabiliyorsa,
• Kendine güven duygusunu aşılayabiliyorsa
• Önündeki seçenekleri değerlendirme fırsatını veriyorsa,
• İletişim becerilerini geliştirip kendini ifade edebilmesine olanak sunuyorsa,
• Seçeceği mesleğe ilişkin uygun dersleri almasını sağlıyorsa
• Uygun bir rehberlik hizmeti sunuyorsa
Kendisine uygun bir okulu seçmiş demektir.
Okul Araştırırken
Biliyoruz ki her çocuğun ilgi ve yetenekleri birbirinden farklı. Kimi daha akademik ağırlıklı bir eğitim almak isterken kimi özel yetenekleri ile doğru orantılı farklı bir eğitim almak ister. O nedenle çocukların kendi özelliklerini ortaya koyabileceği, akademik olarak gelişimine katkı sağlayacağı sosyal ve duygusal alanda da gelişebileceği okul ortamları aranmalıdır. Okul seçimi ve tercihler aşaması sırasında ailelerin çocuklarıyla beraber tanıma amaçlı okul ziyaretleri yapmaları önemlidir.
Fiziki yapı eğitim kalitesini ve öğrencinin sosyal gelişimini etkileyen önemli faktörlerdendir. Dersliklerin büyüklüğünün öğrenci sayısı ile orantılı olması, öğrencilerin sosyal özelliklerini geliştirebileceği ve bağımsız bir birey olmasını sağlayacak sosyal etkinliklerin çeşitliliği, spor alanlarının genişliği, öğrendiklerini kullanmasını ve pekiştirmesini sağlayacak laboratuarların yeterli sayıda ve donanımda olması, bilişim teknolojilerinden sınıf ortamlarında olabildiğince yararlanılması iyi bir lise eğitimi için gerekli fiziksel donanımı ifade eder.
Öğretmen kadrosunun niteliği, okulun akademik alanlardaki başarısı, okul içi ve dışı proje çalışmalarında gelişmiş olması ve sosyal sorumluluklar üstlenmesi, okulun eğitim-öğretim düzeyi hakkında fikir verir. Yabancı dil eğitimi gençlerin çağı yakalaması için önemlidir.
Okulun rehberlik servisinin çalışmaları öğrencinin sosyal ve zihinsel gelişimi için önemlidir. Özellikle mesleki rehberlik çalışmalarının yapılması, öğrencinin bundan sonraki eğitim yaşamını sağlıklı bir şekilde yönlendirebilmesini sağlar. Okul yönetimi ve psikolojik danışmanların velilerle iletişimi, eğitimin desteklenmesi için önemli kriterlerden biridir.
Öğrencinin sosyal becerilerinin gelişmesini sağlayacak olan kulüp çalışmalarının ve eğitsel etkinliklerin aktif olarak sürdürülmesi önemlidir. Bu tür etkinlikler kişinin sorumluluk alma, takım çalışmasına uyum sağlama, kendi güçlü ve zayıf yanlarını tanımasına fırsat verir. Eğitim programının içinde sistemli bir şekilde yer verilen bu tür faaliyetler eğitimi destekler.
Okulun Dil Eğitimi İle İlgili Nelere Dikkat Edilmeli?
Günümüzde yabancı dil eğitiminin önemi gittikçe artmaktadır. Dünyada İngilizce dilini 2. dil olarak konuşanların sayısı anadil olarak konuşanları geçmektedir. Dünyada bilim dilinin %70'i, haberleşme dilinin %80'i ve Internet dilinin %90'ı İngilizce olarak yapılmaktadır.
Doğal olarak bir eğitim kurumunun öğrencisine kazandırmayı hedeflediği en önemli özelliklerden birisi de okuma ve yazma düzeyinde iyi bir yabancı dil becerisi olmalıdır. Anne baba olarak tercih edilecek okulun yabancı dile eğitimine bakışını iyi incelemeli ve değerlendirmelerini ona göre yapmalıdırlar.
Buna göre okul ; Dinlediğini ve okuduğunu anlamada, karşılıklı konuşma becerilerinde, sözlü ve yazılı anlatımda iyi bir dil becerisi verebilmelidir. Bu konuda araştırdığınız okulların mezunlarının Orta Öğretimde ya da Üniversite düzeyinde hazırlık sınıflarını atlama yüzdeleri sorgulanmalıdır.
Ailelere Düşen Sorumluluklar
Aileler, Lise seçimine daha geniş bir pencereden bakmalı, çocuğunu her yönüyle hayata hazırlayan okulları araştırıp bulmalı ve Üniversiteye en çok öğrenci yerleştiren okullar iyi okul değerlendirmesinde tek ölçüt değildir bunu bilmelidirler.
Sosyal yönü güçlü bir çocuk daha yaratıcı ve daha özgürdür, duygusal yönü gelişmiş sosyal sorumluluklar yüklenmiş çocuk kendisine ve çevresine karşı duyarlı empatik biri olarak yetişmektedir. Akademik desteği yeterince alabilmiş öğrenciden beklenen karşılaşabileceği engelleri aşabilme becerisidir. Bu nedenle veliler çocukları için akan suyun peşinden koşmak yerine akan suyun yönünü değiştirecek güçte ve olanaklarda eğitim veren okulları arayıp bulabilmelidirler.
Burada önemli olan öncelikle mesleki seçim sürecine duygusal yaklaşmamak eldeki bilgileri (çocuğuyla ilgili) objektif olarak değerlendireceğimiz bilimsel bir veri olarak görüp sürece bu doğrultuda bakmaktır.
Genel olarak 15–18 yaşlar arasını kapsayan lise yılları, gencin kendisi ve meslekler hakkında oluşturduğu algılara dayanarak, bilgileri değerlendirerek eşleştirmeye; birbirine uydurarak geleceğe ilişkin mesleki kararını oluşturmaya çalıştığı bir dönemdir.
Ancak lise dönemi, gerek gencin fiziksel ve psikolojik gelişimi açısından oldukça sancılı ve karmaşık bir dönemdir. Çünkü genç, ergenlik döneminin değişimlerini ve uyumunu yaşarken, kimliğini – kişiliğini bulma krizi içindedir. Bu kriz doğal olarak mesleki kararlar almasında da bir takım güçlükler yaratır. Bu nedenle genç, bu değişim ve uyum sürecine ne kadar sağlıklı bir kabul gösterebilirse geleceğini planlaması da o kadar kolay ve gerçekçi olacaktır. Kuşkusuz bu dönemde öğretmen öncelikle, ergenlik döneminin gelişim özelliklerini bilmek ve gencin bu sürecini sağlıklı geçirmesine yardım etmek durumundadır.
Lise yılları sonunda genç ya mezun olup iş yaşamına atılacak ya da bir üst öğrenime yönelip belli bir meslek için eğitimini sürdürecektir. Her iki durumda da, gencin yaşamının geri kalanını tümüyle etkileyecek bir karar söz konusudur. İşte bu kararın bireye en uygun ve doğru bir karar olması için mesleki gelişim açısından gerekli yardım hizmetlerini alabilmesi kaçınılmazdır.
Bir Meslek ile İlgili Bilinmesi Gereken Bilgiler
1) Mesleğin gerektirdiği faaliyetler, yapılan işin özellikleri... İşte gereken sorumluluklar, görevler, güçlükler nelerdir? Bu meslek ne gibi etkinlikleri kapsamaktadır? vb.gibi işin esas yapısını ortaya koyacak bilgiler.
2) Çalışma ortamı ve koşulları? İş nasıl bir ortamda yürütülüyor. Bu ortamda neler kullanılıyor, kimlerle ilişkiye giriliyor? Günlük, haftalık çalışma saatleri, çalışma koşullarının güç olup olmadığı gibi bilgiler.
3)Bu meslekte çalışanlarda aranan nitelikler? Yaş, cinsiyet, boy, ağırlık, duyu organlarının hassalığı gibi nitelikler yönünden bir sınırlama ya da tercih durumu var mı? İş ne gibi yetenekler gerektiriyor (genel ve özel yetenekler açısından). Bunun yanında yabancı dil bilme, bilgisayar kullanma vb. yeterlilikler gerektiriyor mu? gibi bilgiler.
4) Mesleğe hazırlanma ve giriş nasıl olmaktadır? Meslek nasıl bir eğitim gerektiriyor? Eğitimi veren kurumlar, süresi, bu okullara giriş koşulları, okuldan sonra staj-uygulama gerekip gerekmediği... işe giriş sınavla mı, koşulları nasıl? gibi bilgiler.
5) Meslekte ilerleme ve kazanç durumu vb. Mesleğin başlangıçtaki kazanç ve statüsü nasıldır? Bu statü ve gelir nelere bağlı olarak ve nasıl artmaktadır? Meslek ömür boyu sürecek nitelikte midir, emeklilik koşulları nasıldır? gibi bilgiler.
Bu bilgeler mesleğin özelliğine ve bilgiyi kullanacak kişinin ihtiyacına göre geliştirilebilir. Böylece, daha önce bir meslek üzerine böyle ayrıntılı bilgisi olmayan gencin mesleği yeterince tanıması, avantajları ve dezavantajları üzerinde düşünmesi sağlanır.
Ancak burada önemli bir sorun bu bilgilerin nerelerden ve nasıl sağlanacağıdır? Bunun için aşağıdaki yollar önerilir:
- Mesleklerle ilgili malzemelerin toplanması (çeşitli kurumlar/meslekler hakkında yazılmış katalog, kitap, gergi, broşür vb. malzemeler)
- İşyerlerine ziyaret, gözlem ve incelemeler
- Meslek elemanları ile görüşme, konferanslar
- Kısa süreli iş tecrübesi (yarım günlük veya hafta sonları o işyerinde çalışma, ya da izne bağlı deneme çalışmaları)
- Öğrencilerden 'meslek inceleme grupları' oluşturarak araştırma yapma
- Meslek seminerleri
- İş ve İşçi Bulma Kurumu, Meslek Rehberlik Merkezi'nden yararlanma
Bu yollar okulun ve çevrenin olanakları, öğrencilerin ihtiyaç ve isteklerine göre geliştirilebilir. Meslekler hakkında bilgi toplamada ve yararlanmada öğrencilere görev ve sorumluluk verilmesi daha etkili olur.
Öğrencilere çeşitli meslekler hakkında bilgi verme işlemi şu amaçlara yöneliktir:
- Her öğrenciye, ilgi duyduğu ve yönelmeyi düşündüğü mesleğin, kendisince bilinmeyen yönleri ile ilgili ayrıntılı bilgi vermek.
- Öğrenciye, varlığından haberdar olmadığı ya da hakkında yanlış ve eksik bilgi sahibi olduğu meslekleri tanıtmak, böylece görüş alanını genişletip daha zengin bir seçenek grubu arasından uygun seçimi yapmasına yardımcı olmak.
- Öğrencilere çeşitli mesleklere karşı kalıplaşmış inanış ve ön yargılarını eleştirme alışkanlığı kazandırmak.
- Topluma yararlı ve kişinin kendini gerçekleştirmesine olanak veren her mesleğin saygıya değer olduğu görüşünü vermek.
